Op woensdag 10 december 2014 om 10.30 uur zijn op het kerkhof in Stedum vijf skeletten herbegraven. De menselijke overblijfselen van historische Stedumers waren in mei 2014 aan het licht gekomen tijdens de herinrichtingswerkzaamheden in de Hoofdstraat.
Over Stedum schalden woensdagochtend de kerkklokken. Vanaf de Aula op de Stedumer begraafplaats liep een kleine stoet naar het kerkhof, gevolgd door fotografen. Leden van de Uitvaartvereniging Stedum lieten tegen kwart voor elf een loodzware kist met menselijke botresten zakken in een pas gedolven graf binnen het hekwerk van het kerkhof, dichtbij de oorspronkelijke begraafplek. Daar rusten de botresten waarvan we niet veel weten, maar waarvan archeologen inmiddels wel íets hebben kunnen aflezen.
Kerkhof ooit veel groter
De plechtigheid was om tien uur begonnen met een samenkomst in de Aula. Onder de aanwezigen waren vertegenwoordigers van diverse Stedumer verenigingen, de gemeente Loppersum, de aannemer en de archeologen van RAAP Archeologisch Adviesbureau. Dat bij de werkzaamheden in mei menselijke skeletten en botresten onder de Hoofdstraat werden aangetroffen, was niet de grootste verrassing, vertelde wethouder Pier Prins. ‘We wisten dat daar mensen waren begraven, het kerkhof is ooit veel groter geweest dan nu.’
Voetballen met schedels
Al bij werkzaamheden eind jaren vijftig, waren op dezelfde plek skeletten opgegraven. Maar de behandeling daarvan was destijds minder verantwoord en respectvol dan nu. ‘Er stond een muurtje bij de kerk’, vertelde voormalig wethouder en Stedumer Hommo Smit, ‘en daarop werden de schedels opgesteld.’ Niet alleen schijnen die schedels zich goed geleend te hebben voor een potje voetbal, ze wekten ook de interesse van wat oudere jongeren.
Schedel onder de arm
Smit: ‘Er woonden toen twee studenten in het dorp, één studeerde medicijnen, de ander theologie. Ze gingen met een schedel onder de arm naar huis. Wat ze daarmee gingen doen? Nou, onderzoeken! Ik heb de student Theologie nog wel eens gevraagd of hij nog weet wat ermee gebeurd is. Hij is inmiddels 86 jaar en emeritus-predikant. Maar hij heeft mijn vraag nog niet beantwoord. Misschien heeft hij het voorval verdrongen!”
In doeken begraven
In 2014 ging dat heel anders. Het werk is eerst stilgelegd en er werd ter plekke archeologisch onderzoek verricht in de Hoofdstraat. Daarna zijn de bovenste skeletten (er waren meer skeletten die destijds boven elkaar zijn begraven, mogelijk in totaal wel driehonderd) verwijderd en onderzocht door RAAP Archeologisch Adviesbureau. Archeologe Judith Jansen vertelde het een en ander over bevindingen. De resten zijn van vier volwassenen en van een kind. Deze inwoners volgens Christelijk gebruik in oost-westelijke richting begraven, met het zicht op het oosten. Er zijn geen resten van kisten gevonden. Mogelijk zijn deze mensen in doeken begraven.
Een heel zwaar leven
Jansen vertoonde enkele dia’s. De onderzoekers hebben uit de botresten (waarvan de schedels ontbraken) van één individu afgeleid dat het gaat om een niet erg oud overleden man. ‘Hij moet een heel zwaar leven gehad hebben. Er is enorme slijtage te zien aan zijn knieën en heupen.’ Een ander skelet heeft toebehoord aan een volwassen man. Op foto’s van zijn botresten waren scherpe uitsteeksels te zien. ‘Slijtage aan de rugwervels, “lipping”, genoemd’, aldus Jansen. ‘Dat wijst op zware belasting van de wervelkolom.’ Deze mensen moeten enorme pijn geleden hebben.
Koolstofdatering
Hoe oud de skeletten zijn, is niet af te leiden met de gegevens die er nu zijn. Ze moeten begraven zijn vóór 1830. Het onderzoek is nog niet helemaal afgerond. Mogelijk C14-datering (een techniek waarmee de ouderdom van organisch materiaal met behulp van de isotoop koolstof-14) daar later nog meer duidelijkheid over geven.
Het moest waardig
‘De vraag was: hoe ga je om met zulke menselijke resten?’, aldus wethouder Pier Prins. Gekozen is dus voor herbegraving. Prins: ‘Als gemeente vonden we dat dit zorgvuldig moest gebeuren. Door goede samenwerking met de betrokkenen in Stedum hebben we deze inwoners een waardige herbegrafenis gegeven.’ De herbegraving is tot stand gekomen door samenwerking tussen de Vereniging Dorpsbelangen Stedum, de Stichting Historie Stedum, de Uitvaartvereniging Stedum, Raap, Libau en de gemeente Loppersum
Nog méér botresten
Overigens heeft een nog stillere herbegraving plaatsgevonden in dezelfde kist. Want bij het grafdelven, vertelde Klaas Pilon van de Stedumer begrafenisvereniging, zijn ook daar enkele menselijke botresten aangetroffen en oude spijkers. De resten zijn in de kist óók herbegraven. Dat kan voor toekomstige archeologen nog een hele puzzel worden!
Tekst en foto’s: Angela Rijnen